Antonides – Book 3 – Chapter 4

VIERDE HOOFT-STUK.

De Pryzen verfcheidene, Kleindere en Grotere.

Kleindere als Eerftelingen. Witte Steen. Of die

wel waarlyk den Overwinnaars gegeven wierd.

Zy ontfingen nieuwe Stolae. Paragandae wat.

Palm-telgen hun gegeven ten teeken van over-

winninge. Waren Telgen met hare vrugt. Zom-

mige meenen, dat die Overgevinge wierd

genaamt. Anderen verftaan ’er wat anders door.

Heilige Speelen, en derzelver Gaven. Gaven

der mindere Speelen. Palm-takken ten toon ge-

ftelt. Rezen uit eene Difcus. Mercurialis uit-

beeldingen. Oorfprong van dit gebruik der Palm-

takken. Waarom juift van Palm-bomen. Aan-

maninge tot Hand-klappinge en Gejuich. Des

Volks Klappinge en Juichinge zelf. Beftroyin-

ge met Bladen en Bloemen.

§. I.

Nu moeten wy handelen van de pryzen en der-

zelver omftandigheden, vergezelschappinge, ge-

volgen en vrugten.

§. II.

Ten opzigte van de pryzen moeten wy wederom on-

derfcheid maken tuffchen de kleindere en de grootfte,

van welke grootfte de kleindere voor panden, voor boden

en eerftellingen te houden zyn.

 

Boek – pag. 366

§. III.

Wy zullen nu onder deze eerftelingen niet tellen !O-

verwinnaar verklaart, zoodanig uitgeroepen, genoemt en

opgedaagt te worden: fchoon dit alles zoo wel van de

eene zyde eene uitnemende eere, als van de andere eene

gewifte verzekeringe tot den hogen prys was: nemaar

alleen de dadelyke zaken, die hun, nu voor de Regte-

ren en Prys-uitdeelers verfchenen, toegereikt wierden.

§. IV.

Onder deze ftellen wy dan ten eerften (t. w. in de or-

der van optellinge, niet wetende, of ook deze zelfde

order, die wy voorts te houden gedenken, in de zake

werkelyk gehouden is) dat miffchien gegeven wierd aan

den Olympizen Verwinnaar, ten minften nu of dan aan

deze of gene Overwinnaars in andere Schouwburgen Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 1

een (*), CALCULUS ALBUS, dat is, een

witte ftem-fteen, dat is, zoodanige fteen, als de oude

tyden gebruikten in hun oordeel of ftemme (als wy zeg-

gen) te geven over eenige zaak, of tot verkiezing van

de Overigheids perzonen, in welke laatfte opzigt zy de

naam van Keur-fteen (om dat men ’er de keur, verkie-

zinge mee dede) dragen mag. Wit was ze, om den O-

(*) Wanneer Openb. 2: 17. de verheerlykte Chriftus den O-

verwinnaar belooft te geven , by de Onzen ver-

tolkt eenen witten keurfteen: zoo verfchillen de Uitleggers groo-

telyks, wat men daar door verftaan moet, en waar op gezin-

fpeelt word. Wy mengen ons in dien twift niet: maar merken

alleenlyk aan, dat zommigen hier ogen op den witten fteen, dien

men den Olymp-Verwinnaar gaf. Men ziet Arethas Caefarienfis, Pe-

rerius, Hammondus, en anderen. Ook kan men over den

naazien ’t gene daar over geleerdelyk hebben ge-

fchreven Saldenus Ot. Theol. lib. 1. Exerc. 8. M. Chr. Dav.

Funccius Differt. de en meer diergelyke Letter-

Helden.

Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 1 – Lydius Agon. cap. 39.

Boek – pag. 367

verwinnaar van de overwinninge en prys te verzekeren,

naadien de witte verwe overwinninge en voorfpoed toege-

eigent was, in tegendeel van de zwarte, die weigeringe,

neerlage, veroordelinge beteekende. Buiten twyffel ftond

op deze witte de naam van den Overwinnaar met de

nieuwe eerbenoeming van of dat is,

Olymp- of Heilig-Winnaar of Verwinnaar van dat of dat

Spel, of miffchien nog eenige byzonder, een naam en

lof (die niemant ten eerften, dan de gene die ze ontfing,

weten konde) ’er boven op. Dat een zulke ftem- of keur-

fteen den Overwinnaars gegeven wierd, beveftigt Are- Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 2

tas, zeggende:

. Dat is, Hy heeft

te dezer plaats de witte ftem-fteen geftelt, om dat die bekent

was den genen die in de Schouwburgen en Ren-banen ftreden,

en aan de Overwinnaars gegeven wierde. Dog eenige, en

zonderling Faber, twyffelen, of ’er ooyt zulken keur- Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 3

fteen aan den Overwinnaars der Speelen gegeven wierde,

wyl de oudheid daar zoo weinig van gewaagt, en daar-

om hebben wy ’t ook niet anders, dan onder de voor-

zettinge van een miffchien hier willen plaats gunnen.

Anderen ftaan toe, dat wel den Olymp-ftryderen een Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 4

fteentje, of ’t gene met dien name genoemt wierde, ge-

geven is voor des Spels aanvang; en verftaan ’er door

’t lot, ’t welk elk Stryd-fpeeler trok, waar van boven.

Dat ons egter nog onwaarfchynlyker dunkt. ’t Kan

zyn, dat in overoude tyden in gebruik geweeft is zul-

ken fteenke te geven, dog dat daarnaa de gevinge van

dien zy verwiffelt met, of geven ten teeken (als Faber

wil) van ’t gene naderhand gevinge genaamt (waar

van hier naa) en dat daarom de gevinge van ’t fteenke aan

de vergetelheid overgegven is. Dog wy konnen in

twyffelagtige zaken niet ligt jets vaftftellen. Zoo ‘t

Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 2 – Aretas in Apoc 2: 17.

Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 3 – Faber Agon. lib. 2. cap. 9. 33.

Derde Boek – Hfst. IV. § IV. 4 – Brichtmannus in eundem locum.

Boek – pag. 368

egter zoo zyn mogte, dat den Overwinnaar zulken wit-

ten fteen ontfing, zou men voorts mogen denken, dat

hy niet flegts alleen dezelve heeft mogen aanmerken

als een zeker bewys, dat de Regteren hem de ftem der

overwinninge gegeven hadden, maar ook als zoo jets,

waar door hy t’ aller tyd dat zelve voor al de werelt,

als met zegel en brief konde bewyzen. ’t Is ook niet

van den weg, te giffen, dat hy miffchien daarnaa ze ge-

bruikt heeft in de ftem-gevingen in keuren en diergely-

ke blyde verrigtingen, en telkens door dit teeken de ge-

dagteniffe zyner overwinninge en roem te vernieuwen.

§. V.

Ten tweeden, de Overwinnars wierden nieuwe ,

STOLAE, Rokken, gegeven. Dit blykt uit Lucianus, Derde Boek – Hfst. IV. § V. 1

zeggende:

Dat is:

op zekere tyd, als een Kamp-vegter van hem was uitgelag-

gen, om dat Hy Overwinnaar in ’t Olymp veld geweeft zyn-

de met een gebloemd kleed gezien wierde, zoo heeft dezelve

hem met een fteen naa ’t hooft geworpen, dat ‘er ’t bloed

uit vloeyde. Zoo verhaalt ook Vopifcus, dat der Stryd- Derde Boek – Hfst. IV. § V. 2

fpeelers pryzen kleederen in zig bgrepen hebben, want

Hy fchryft hun toe tunicas fubfericas & lineas paragandas

zyden rokken, en linnen, of kleederen, of fpreiden, of ftre-

pen, riemen en boorden: want het woord PARAGAN-

DAE is vry dubbelzinnig van beteekeniffe, van ’t wel-

ke breeder kan gelezen worden by Turnebus, Matthias Derde Boek – Hfst. IV. § V. 3

Martinius, Buxtorfius, welke laatfte toont, dat het Derde Boek – Hfst. IV. § V. 4

een Syrifch woord is, by hen gefchreven en ,

zoo veel in die tale als een gordine, voorhangzel, fpreye,

ja ook kleed en rok beteekenende. Miffchien neemt Vo-

pifcus ’t hier voor over-kleederen, of mantelen, dewelke

over de zyde rokken heen geflagen wierden. Dezelve

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 1 – Lucianus in Demonaɛt.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 2 – Vopifcus in Aureliano cap. 46.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 3 – Adr. Turnebus Adverf. l. 9. c. 11.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 4 – M. Martinus Lex. Phil. in voce.

Boek – pag. 369

waren oudstyds by de Grieken, zoo ’t fchynt, wit en zui- Derde Boek – Hfst. IV. § V. 5

ver, om welke redenen de Overwinnaars gezegt wierden

, met het witte kleed bekleed te worden ’t welke Derde Boek – Hfst. IV. § V. 6

egter niet belet, dat het geen purpere boorden of ranten zou

konnen gehad hebben. ’t Schynt, dat de Olymp-Over Derde Boek – Hfst. IV. § V. 7

winnaars ten teeken van hunne overwinninge en zege-

pralinge met zulke witte gewaden uitgedoft zyn, wyl

ze gerekent wierden in een heilig, dat is, God-gewydet

fpel overwonnen hebbende HIERONICAE,

heilige Overwinnaars, voorts geheiligde en Priefteren zelfs

te wezen: die, gelyk Faber uit Plutarchus verhaalt, Derde Boek – Hfst. IV. § V. 8

te Antiochie de eertyds van den Roomzen Staat gezon-

dene Veltheeren, in zoodanigen kleed en teffens ge-

kroont te gemoete gekomen zyn. Dog naa de gedag-

te van denzelfden Faber zyn naderhand der Olymp-

winnaars kleederen verandert in piɛtas & palmatas, feu

floridas, dat is, gefchilderde, gepalmde of gebloemde; wel-

ke Ifidorus dus befchryft: toga autem palmata dicebatur, Derde Boek – Hfst. IV. § V. 9

quam merebantur ii, qui reportabant de hoftibus palmas.

Ipfa vocabatur & toga piɛta, eo quod viɛtorias cum pal-

mis intextas haberet. Dat is: dit wierde een gepalmde o-

verrok genaamt, welke de gene verdienden, die de palm be-

haalden van de vyanden. Deze wierde ook de gefchilderde

rok genaamt, om dat zy de overwinningen met palmen in zig

geweven hadde. Deze veranderinge was al voorgeval-

len voor Lucianus tyden, als welke, gelyk Faber aan-

merkt, verhaalt, dat een Olymp-verwinnaar uitgelag-

chen wierd, om dat hy een gebloemt kleed aan

hadde; welke plaats van ons zoo thans te berde is ge-

bragt. Edog miffchien was die Overwinnaar de eerfte,

dien zulken kleed in ’t Olymp-veld aangedaan is, en

konde gevolgelyk om de ongewoonte en nieuwigheid

uitgelagchen zyn. ’t Is buiten twyffel goedgevonden

met zulken kleed de Overwinnaars uit te doffen, dat met

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 5 – Buxtorfius Lex. Talm.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 6 – Buxtorfius Fil. in Lex.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 7 – Chald. Syr. in voce

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 8 – Faber Agon. lib. 2. cap. 12.

Derde Boek – Hfst. IV. § V. 9 – Ifidorus Orig. lib. 19. cap. 24

Boek – pag. 370

ingewevene palmen befchildert was, om dat de palm het

teeken en gedeelte van de prys der overwinninge was,

en dat de Overwinnaars voorts door dit hun kleed hun-

ne verkregene zege konden uitbeelden en vertoonen.

En van deze fchynt het heerkomftig te zyn dat ook de

Roomze Krygs verwinnaars met zulke gepalmde en ge-

bloemde eeren-rokken verciert zyn geworden. Voorts

fchynt het ons toe, dat de lineae Paragande, linnen rok-

ken, daar Vopifcus van gewaagt, zelfs zulke gepalmde

en gebbloemde eeren-rokken geweeft zyn; zynde de ftoffe

namelyk linnen, de grond wit, dog als gefchildert door

de ingewevene palmen en bloemen.

§. VI.

Ten derden: daar wierd aan de Olymp-verwinnaars een

Palm-telg (*) gegeven, niet ten prys der overwinninge, maar

ten teeken, zegt zeer aardig de beroemde Pafchalius op Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 1

’t voet-fpoor van Julius Pollux en Ariftides tredende; Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 2

hoewel anders ’t Palm-loof ten kroon gevlogten een ge-

meen prys en kroon voor allerlei Overwinnaars in alle

fppeelen gerekent is, gelyk Plutarchus, en uit Hem an-

deren al lang voor dezen rondelyk verklaart hebben.

Plutarchus woorden geven dit te kennen, als Hy

vraagt: ,

, Dat is: waarom in de geheiligde Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 3

Stryd-fpeelen elk een byzondere kroon, dog alle den palm

hebben ? ’t Koomt hier te paffe ’t gene Paufanias zegt: Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 4

. Dat is:

De meefte Stryd-fpeelen hebben een palm-kroon; dog de O-

(*) De Palm telgen waren van ouds een teeken van Overwinninge

en wierden als zoodanig menigwerf in de handen gedragen. Men

zie zulx ook Joh. 12: 13. Openb. 7: 9. ook in de Apocryphe

Boeken 1 Maccab. 13: 51. 2 Maccab. 10: 7. 4 Ezr. 2: 45, 46.

Men zie Urfini Arboret. Bibl. cap. 41. §. 18.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 1 – Pafchalius de Coron. lib. 6. cap. 22.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 2 – Pollux Onomaft. lib. 3. cap. 3.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 3 – Plutarchus Sympof. lib. 8. probl. 4.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 4 – Paufanias lib. 8.

Boek – pag. 371

verwinnaars hebben over al een palm-tak in de regterhand.

Van de overgave dezes taks wierden de Speel-Rigteren

, Tak-gevers, geheeten:

, dat is: Want zy gaven den O-

verwinnaars den tak tot een zeker pand der overwinninge.

Waarom Caffiodorus ook niet onaardig zegt; Athletam Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 5

populis palma defignat effe viɛtorem, dat is; dat de palm-

tak den volke toont den overwinnenden Kamp-vegter. De

palmtakken, die gegeven wierden, waren de telgen met

hare vrugt (dat is, de dadelen) die (*), Baïa, als of

men zeide , biaia, , om dat

ze met geweld afgefcheurt wierden, genaamt zyn. De Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 6

overgevinge nu van dezen tak, om ze ten teeken van o-

verwinninge voor af en naa de krooninge in de regter-

hand te dragen, wierde by den Grieken met haar eigene

naam (**) , gevinge, geheeten, volgens ’t gevoelen

(*) Zulke Takken van Palmbomen droeg eens de Schare met eer-

biedigheid den Heere Jezus te gemoete, wanneer Hy met ze-

gepralende ftatie naa Jerufalem trok Joh. 12: 13. Men zie daar

van breeder Lydii Agon. Sacr. cap. 44.

(**) Wanneer Jac. 1: 17. gezegt word, ;

, alle goede gave, en alle vol-

maakte gifte is van boven, zoo valt het by den Uitleggeren beden-

kelyk, wat onderfcheid ’er zy tuffchen en . De

beroemde Cocejus zegt: is algemeener, berypende

ook goederen, die mede Gods Vyanden te huis komen: maar

bezonderder, en zegt de goederen, die eens zullen worden be-

zeten op het einde in eeuwigheid. Wy twyffelen niet, of

beteekent eene mindere gave, waar mede de Heer de nog niet vol-

maakte, maar eene meerdere gifte, waar mede Hy de

volmaakt gewordene befchenkt. Met zinfpeelinge op de beloningen

der Stryd-Speelers, die eerft kleiner waren, en als panden, voor-

boden en eerftelingen te houden, daarna grooter en wezentlyker

uitquamen.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 5 – Caffiodorus lib. 2. cap. 28.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 6 – Faber Agonift. lib. 2. cap. 25 in fine

Boek – pag. 372

van Pachalius, dewelke zulx poogt te bekragtigen Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 6

door deze woorden van Clemens Alexandrinus; Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 7

: Dat is;

maar in de Stryd-fpeelen hadde eerft plaats de gevinge aan

de Kamp-vegters, ten tweeden de juiginge, ten derden de

bloem-ftrooyinge, ten laatften de kroone. Cafaubonus leeft Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 8

en , en wil met anderen, t. w.

Mercurialis, Faber, e. f. v. dat Clemens aanwryft, dat

die genoemde dingen, elk op zyn tyd, de prys der over-

winninge geweeft zyn: t. w. by ouds de gevinge van

, dat is, regte pryzen, als drievoeten, purpere ge-

waden, goud, zilver, e. f. v. waar van in ’t vervolg:

en dat daar naa, dit ophoudende, de plaats

gegrepen hebbe; ’t welke Hy verklaart zoo veel te

zeggen, als dat de Stryd-fpeeler eenige gaven van de

Aanfchouwer bedelde, ten minften verzogte: edog dat

ook dit ophoudende de prys te zyn: de

plaats gegrepen hebbe, en naa die naderhand de kroon

de prys geweeft zy. Edog wyl Cafaubonus ’er by doet,

dat Clemens niet zeggen wil, dat naa de vindinge der

kroone die eerfte dingen heel buiten gebruik geraakt,

nemaar dat ze in minder gebruik gekomen zyn, zoo

dunkt het ons, dat Clemens zeggen wil, en ook Ca-

faubonus, dat deze dingen (te voren de pryzen) nu als

voorbereidzelen tot de kroone gegeven wierden: en daar-

om zullen wy ze dan ook in diervoegen, voortvaren-

de, verklaren, en wel volgens de gewoone lezinge van

, e. f. v. Ik zeg dan wederom, dat Pa-

fchalius wil, dat de Palm-tak, of deszelfs overgevinge

met de name van , gevinge, genaamt zy, zulx

poogt met gemelde woorden van den Alexandriner te

beveftigen, hoewel Mercurialis is van andere gedagten, Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 9

ook van andere gedagten is Faber. Want de eerfte

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 6 – Pafchalius loc. cit.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 7 – Clemens Alexandrinus Paedag lib. 2. cap. 8.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 8 – Cafaubonus ad Suetonium in Nerone cap. 25.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 9 – Mercurialis de Art. Gymnaft. lib. 1. cap. 14

Boek – pag. 373

gift, of ’er niet miffchien eenig congiarium door verftaan Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 10

werde, in welke beteekeniffe ’t Griexe woord by He-

rodianus voorkoomt, of miffchien liever eenige kleine

gifte, ’t welk de latere tyden te gering gefchenen heeft.

Faber wil, dat de , gevinge, of een uitdrukkinge is

van de , geld- of gaav-fpeelen,

dat is, zoodanige, die om geld en gave, en niet om de

kroon geftreden wierden: welke laatfte, en niet de eer-

fte heilige, geheten wierden, gelyk Pafchalius en Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 11

Budaeus uit Pollux aanwyzen, dat egter Faber uit den Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 12

zelfden Pollux tegenfpreekt. Edog ’t zy zoo ’t wil o-

ver den naam van heilig, de gaven, welke in zoodani-

ge fpeelen te verkrygen waren, waren drievoeten, ko-

pere vaten, kruiken, zilvere drinkbekers, gevoedere tab-

berts, purpere kleederen, fchilden, en andere fraeyheden,

by welke egter dan ook nog wel palm-takken en kroonen

gevoegt wierden, gelyk dit alles blykt uit ’t gene Vir- Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 13

gilius dus uitbromt:

Munera principio ante oculos, Circoque locantur

In medio facri tripodes, viridefque coronae,

Et palmae, pretium Viɛtoribus, armaque, & oftro

Perfufae veftes, argenti aurique talentum.

Dat is volgens Vondel ;

Men fet de pryfen eerft in ‘t midden op de baan,

Velt-tafels, Godt gewydt, die op drie voeten traden,

Goud, filver, wapentuig, en purpere gewaden,

En fege-takken, en ook kranffen, groen van blaan,

Om ’s Overwinnaars hooft feeghaftig te beflaan.

In minder flag en armelyker fpeelen wierde maar flegts

een beker of kop voorgeftelt en gegeven, als uit Athene- Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 14

us blykt. Sodanige gaaven waaren ouds-tyds de pryfen

van de Olymp-fpelen felfs, de kroon tot dat gebruik nog

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 10 – Faber lib. 2. cap. 9.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 11 – Pafchalius lib. 6. cap. 3.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 12 – Pollux Onomaft. lib. 3. cap. 30.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 13 – Virgilius AEn. lib. 5. vs. 109.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 14 – Athenaeus Deip. lib. 11.

Boek – pag. 374

niet ingevoert zynde: want ook Strabo wyft aan, dat Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 15

ten tyde van, de Trojaanfe oorlog de kroon in ’t Olymp-

fpel niet bekent, of min beroemt was. Faber gift Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 16

verder dan, of de geweeft hebbe eenig ftuks-

ken kopers, of penning, die behalven de kroon als een

bypryske aan de Overwinnaars gegeven wierde, dog hen

fo ryk niet maken konde als eens Rykmans Rentmeefter, als

’er Galenus over fcherft: dog van de zaak heeft ook Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 17

den Kolophonfen Xenophanes gewaagt in eenige verffen

te lezen by Atheneus. Dan nog gift Faber, dat door Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 18

’t woord ook menigmaal de kroon-gevinge zelfs be-

teekent werd. So vind Hy ’t gebruikt te wefen by

Pindarus. Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 19

Dat is:

Gy hebt Koning weerdt

Op uw bly-feefts dagen

De gift, zo zeer begeert,

Roemlyk t’ huis gedragen.

En nog eens: Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 20

Dat is:

Die de groote gift,

Griekenlands vermaken,

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 15 – Strabo lib. 8.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 16 – Faber loc. cit.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 17 – Galenus protrept. ad artes.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 18 – Athenaeus Deip. lib. 10. fub. init.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 19 – Pindarus Pyth. od. 8. ftr. 4.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 20 – Idem Pyth. od. 9. ftr. 2.

Boek – pag. 375

Krygt, ftygt boven drift,

Nyt, en onlux-zaken.

Ten zelven einde brengt Hy te berde, dat Dionyfius

Areopagiter ook gezegt hebbe , dat

is, de gifte, of gevinge der heilige kroonen. Ontrent dit

merkt Lydius niet qualyk aan, dat het aan niemant moet

vreemt fchynen, dat de , gevinge, zo naa aan de

kroon fwettende, ook van dezelve gebruikt werd: te

meer wyl niet lang na de , gevinge, de toereikinge

der krone volgde. Edog miffchien hebben wy te breed-

weidig over de gevinge gehandelt. Wy keeren dan we-

der tot de palm-tak, die ons daar toe vervoert heeft: by

welken wy ons nog wat ophouden moeten.

§. VII.

De Palm-takken nu, die ten fege teeken gegeven wor-

den zouden, waaren voor ’t oge in de loopbane, op een

verhevene plaatze, van ’f pels begin en by deszelfs ge-

duirzaamheid, ten toon geftelt. Dit blykt uit de gemee-

ne handelinge ontrent de pryfen en prys-teekenen.

Hierom heeft ook Virgilius onder de voorftellinge van

dien, boven by ons aangetrokken, ook van de Pal-

men gemelt, zeggende:

En zege-takken, en ook kranffen, groen van blaan,

Om ’s Overwinnaars hooft zeeghaftig te beflaan.

Daar en boven ftonden zy zo ten toon, dat zy rezen

uit een DISCUS, fchyfagtige pot, als uit een bloem-pot,

en buiten twyffel met fo veel als ’er Speelers waaren. Dit

word waarfchijnlyk gemaakt uit twee Figuren, welke

Mercurialis te voorfchyn gebragt heeft. Hier ziet gy Derde Boek – Hfst. IV. § VII. 1

in elk drie Bal-fpeelers, en daar en boven in de eerfte,

dewelke is uit de penningen van GORDIANUS III

op een bekranfte tafel een kruike met een pot ftaan, waar

uit drie palm-takken ryzen, hebbende (hoewel

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 21 – Dionyfius Areopag. Eccl Hier. cap. 7.

Derde Boek – Hfst. IV. § VI. 22 – Lydius Agon. cap. 34.

Derde Boek – Hfst. IV. § VII. 1 – Mercurialis de Art. Gym. lib. 2. cap. 5.

Boek – pag. 376

in myn boek, buiten twyffel door een drukfaut, gele-

zen word ) ten opfchrift op den buik. De laat-

fte, welke Mercurialis zegt te zyn uit de penningen

van M. AURELIUS ANTONINUS, te Conftantino-

polen geformt, heeft ten buik opfchrift . AKTIA,

PYTHIA ACTIA, als zynde ten gebruike van de

Pythife Speelen, die te ACTIUM ter eeren van AU-

GUSTUS, wegens zyne overwinninge behaalt in de

Zee-ftryd op ANTONIUS en CLEOPATRA, ge-

viert wierden. Dies weet ik niet, wat voor een Figuur

Faber in dit Capittel van Mercurialis gezien heeft, daar

behalven het woord de letteren AI ftaan, of ’t

moefte de eerfte zyn, om dat zegt, dat ze op een be-

kranfte tafel ftaat. Edog daar vind ik ook die letteren

niet, maar alleenlyk . Weshalven het ons toe-

fchynt, dat Fabers neerftigheid onnodig zig vermoeyt

hebbe, als ze arbeidet, om den zin dier letteren te vin-

den, t. w. of ze zyn de middelfte van , of de voorfte

en laatfte door den al verterenden tyd daar afgefle-

ten zynde, en dat ’t geheele gefchrift zouw zyn ge-

weeft, , dat is, de Pythife palmtakken:

want, als wy boven feiden, beteekent palmtak-

ken: terwyl Hy ook de giffinge toelaat, of AI niet en

zy een verwondering- en wenfch-teeken, het eerfte

deel van of , om de grootheid des geluks, dat

by den palm te vangen was, en de zugt tot de grypin-

ge van dien te verftaan te geven. Edog indien ’er ee-

nige Figure getoont wierde, die de penning van AN-

TONINUS met zo veel uitflytinge des laatften woords,

Dat ’er alleen twee letteren A. en I. van te zien waaren,

en de ftand-plaatze der uitflytinge ’er niet tegen was,

zo zouw men dan billyker mogen denken, dat de

voorfte A. en de I. overblyfelen waaren van ’t woord

AKTIA, en dat men dat, en geen ander plaats gunnen

moefte.

 

Boek – pag. 377

§. VIII.

Dat nu de Palm-takken ten fege-teeken den Overwin-

naar in de hand gedaan, en ten overwings-kroon opgezet

wierden, zouw zyn oorfprong van daar hebben, dat

THESEUS in Delus APOLLO een Stryd-fpel verfchaf-

fende, de Overwinnaars met den palm zou gekroont heb-

ben. Deze oorfprong wyft Paufanias aan, en onder- Derde Boek – Hfst. IV. § VIII. 1

fchraagt ze met een getuigeniffe uit Homerus, zeggen-

de:

Dat is:

men denkt ’er van op deze wyze, dat Thefeus van Kreta

verreifende (zo ze zeggen) in Delus aan Apollo een Stryd-

fpel gegeven hebbe, en gekroont de Overwinnaars met den

palm. Dit nam dan van daar begin, gelyk men zegt. Van

de palm in Delus heeft ook Homeer gewaagt in Ulyffes

vryagie by Alcinus Dogter. By die kroninge zal zon-

der twyffel de in handlanginge van den tak voor af ge-

gaan zyn, en is dezelve maniere van doen in ’t Olymp-

perk in gebruik gebleven, dan alleen, dat in plaats

van een palm- een olyf-kroon na ’t overgeven van den

palm-tak ’t hooft toegevoegt is: terwyl anders by de

krygs-overwinninge een lauwer-tak wierd in de handen

geftoken, en thans een kroon van den lauwer op ‘t

hooft gezet: gelyk blykt uit dit vers van Tibullus ter Derde Boek – Hfst. IV. § VIII. 2

eren van de zege-pralende MESSALA opgezongen:

Ipfe gerens lauros, lauro devinɛtus agrefti

Miles, iö, magna voce, triumphe canet.

Dat is:

De Krygsman dragende de tak, op ‘t hooft de kroon

Van lauwer-lis, wanneer gy aan zult kommen

Derde Boek – Hfst. IV. § VIII. 1 – Paufanias lib. 8.

Derde Boek – Hfst. IV. § VIII. 2 – Tibullus lib. 2. eleg. 5. in fine.

Boek – pag. 378

Met al uw ftoet, wil niet tot uwen lof en loon

Dan Io triumph met groven ftemme brommen.

Edog ’t is teffens ook zeker, dat de Romeinen ter na-

volginge van de Grieken de overwinnende palm-takken

gaven. Dit blykt klaarlyk uit Livius zeggen: eodem

anno (fc. Sp. Carvilio, L. Papirio Confulibus) coronati pri-

mum ob res bello bene geftas ludos Romanos fpeɛtaverunt;

palmaeque, tum primum tranflato e Graeci more, Viɛtoribus

datae Dat is: op ‘t zelfde jaar (t. w. als Sp. Carvilius

en L. Papirius Burgermeefters waren) hebben de gene, die

zig in den kryg wel gedragen hadden, gekroont de Roomze

Spelen aanfchouwt; en zyn Palm-takken, die wyze doe eerft

uit Grieken-land gehaalt ztynde, den Overwinnaren gege-

ven.

§. IX.

De rede nu, waarom juift een tak van Palm-bomen

de overwinninge toegeeigent, en den Overwinnaars ge-

geven wierde, dient nader onderzogt te worden. Dit

onderzoekende koomt ons te ftade ’t gebruik van Ur- Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 1

finus woorden over Plutarchus bedenkinge, waarom,

daar jeder fpel zyne byzondere kroonen had, zy alle egter

de palm ? An propter pulcritudinem &c. Dat is : of ’t ge-

fchiede om de fchoonheid ? dan of, in opzigt van haar lang-

duirigheid, en dat ze niet een eenig uitgefproten blad af-

werpt ? of om dat ze aan Apollo Pythius, der fpelen Voor-

zitter, toegeeigent was ? dan of om dat ze, naa ’t geroep der

Babiloniers, drie hondert zeftig deugds zoorten van zig geeft ?

of eindelyk, om dat ze zig door geen zwaarte laat naa be-

neden drukken, maar ’er tegen opftoot ? Van deze dingen

mag men ook nazien de geleerde redeneeringen van

Pafchalius. ’t Laatfte voorzeker koomt zonderling in Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 1

aanmerkinge (t. w. wanneer wy ’er voorhenen zenden,

dat miffchen, om dat de palm-boom wegens haar

 

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 1 – Urfinus Arboret. Bibl. part. 1. feɛt. 4. cap. 41. num. 18.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 2 – Pafchalius lib. 6. cap. 20.

Boek – pag. 379

hoogte en fcherpe fchorffe zeer zwaar te beklimmen

is, de palm-tak den Kampvegteren ten prys-teeken voor-

geftelt zy, om aan te wyzen, dat zy niet dan door

zwaaren arbeid die zouden konnen verkrygen.) en

daarom zegt Lydius uit anderen: “ want gelyk de Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 3

palm-takken, hoewel door een zwaar gewigtige ge-

drukt, onder den laft niet befwyken, maar als met

nieuwe kragten zig poogen hooger op te heffen, zo

draagt een dapper Kamp-vegter den arbeid, en ont-

wykt die niet door laffe weekheit, nog ftort ’er on-

der neder, nemaar bemoedigt en verhard zig tegen

de zwarigheden, zo dat teffens ’s lichaams en ziels

kragten verfterkt en vermeerdert worden. ’t Zyn

bynaa deze woorden van Plutarchus: Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 4

A. Gellius heeft dezelve voor een gedeelte dus uitge- Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 5

bragt: Si fupra palmae, inquit, arboris lignum magna pon-

dera imponas &c. Dat is : zoo gy (zegt Hy) op het hout van

den palmboom groote zwaarten legt, en zoo zwaar drukt,

en belaftet, dat ze de grootheid van den laft niet kan uit-

ftaan, zoo buigt de palm niet naa beneden, nog krimpt bin-

nen zig, maar fteigert op tegen den laft, en dryft opwaarts,

zig omkrommede naa boven. Hierom zegt Plutarchus heeft

men de palm ten teeken van de overwinninge geftelt in de

Stryd-fpeelen, naadien de natuire deze houts zoodanig is,

dat het den dringende en verdrukkende niet wykt. Des

palms nature is in diervoegen ook van Xenophon be- Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 5

fchreven:

. Dat is: want de gedrukte

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 3 – Lydius Agon. facr. cap. 44.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 4 – Plutarchus Sympof. lib. 8. probl. 4.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 5 – A. Gellius Noɛt. Attic. lib. 3. cap. 6.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 6 – Xenophon Cyrop. lib. 7.

Boek – pag. 380

palmen ryzen om hoog, even als de laft-ezels. Men zie Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 7

hier ook van ’t gene Ariftoteles, Plinius, Erfamus, en Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 8

anderen aangeteekent hebben. Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 9

§. X.

Na de , gevinge, t. w. des taks, of wil jemant

liever anders des ftuksken kopers, pennings, gefchiede ten

vierden de , gelyk boven uit Clemens Alexan-

drinus is gebleeken; welk woord Pafchalius verklaart Derde Boek – Hfst. IV. § X. 1

door incitamentum five adhortatio, aanporringe of aanma-

ninge, t. w. om te handklappen en te juichen ter eeren

van den Overwinnaar: welke aanporringe geagt moet

worden gedaan te zyn, of van eenige daar toe geftelde

Bedienden, die ’t Volk met teeken of woord opwek-

ten, om met ’t handgeklap en ’t gejuig en perk en lugt

te vervullen, en de gillende wederklanken te laten door

malkanderen hafpelen, zoo niet tegen malkanderen fto-

ten, en hardnekkig ftryden: of van ’t volk onderlinge,

’t welk vermaak nam in des fpels aanfchouwinge, en

van gunfte tot den Overwinnaar overvloeide, en daar-

om poogde jeder voor zig de eerfte te zyn in ’t galmen,

ja in anderen tot galmen aan te zetten.

§. XI.

Thans ten vyfden op de , opwekkinge, ja tef- Derde Boek – Hfst. IV. § XI. 1

fens met die, borft de klappinge, galminge, juichinge des

geheelen volx uit, die by de Grieken , Krotos

wierd geheeten, en ’t welke te verrigten men noemde

, de overwinninge te galmen. De Latynen

noemden die daad plaufus, geklap, het doen plaudere,

klappen, wyl ze voor een groot gedeelte beftond in een

bovenmaten klappinge der handen in malkanderen, of ook

wel op andere lichaams deelen, zynde by den ouden een

teeken van blydfchap, gunfte, lof, prys, ja gelukwen-

fchinge. Zoo wierd, by voorbeeld, over ALCIBIA-

DES geklapt en gegalmt, gelyk boven uit Euripides vers Derde Boek – Hfst. IV. § XI. 2

getoont is:

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 7 – Ariftoteles 8. probl.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 8 – Plinius Hift. Nat. lib. 16. cap. 42.

Derde Boek – Hfst. IV. § IX. 9 – Erafmus in Prov. Palmam ferre.

Derde Boek – Hfst. IV. § X. 1 – Pafchalius lib. 6. cap. 22.

Derde Boek – Hfst. IV. § XI. 1 – Pafchalius Ibid.

Derde Boek – Hfst. IV. § XI. 2 – cap. 3. §. 8.

Boek – pag. 381

Maar, o zoon van Clinia,

‘k Zal uw deugden galmen:

Schoone Overwinnaar, ha !

Klappen met myn palmen. e. f. v.

§. XII.

Daarna gefchiedde ten zefden, dog volgens tellinge

van Clemens Alexandrinus (die ’t geven van de keurfteen,

opcieringe met witte kleederen, om tot de Olympvegteren

te naderen, e. f. v. verzwygt) ten derden

en , dat is, beftrooyinge met bladen en bloemen.

Dit vertoonen, uit gemelden Clemens, Faber, Pa- Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 1

fchalius, Lydius en anderen, op voor dezen bereids te Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 2

berde gebragte plaatzen. Edog wy vatten de zake zoo Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 3

op, dat miffchien wel voor af, t. w. voor de kroonin-

ge, eenige bloem-ftrooyingen (gelyk ook eenig hand-geklap,

en ’t aandoen van eenige zege-kleederen) gefchied zyn;

edog dat de volle mate en heerlykheid dezes naa de kroo-

ninge eerft is voorgevallen: weshalven wy dezelve eerft

befchouwen, en dan dit en andere heerlyke gevolgen

wat breder uitbeelden zullen.

Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 1 – Faber lib. 2. cap. 10.

Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 2 – Pafchalius lib. 6. cap. 22.

Derde Boek – Hfst. IV. § XII. 3 – Lydius cap. 44.